TRADISYONG PAGBIGKAS

MULA SA TRADISYONG PAGBIGKAS

ANG TRADISYONG PAGBIGKAS

-ay nakilala sa kapuluan sa kapanahunan ng unang tulang tagalog.

Nahati ito sa dalawang katawagan

1.      Patugmang bayan-binubuo ng 2 o 4 na taludtod at may sukat at tugma. Tulad ng kasabihan ito ay tinatawag na Mother Goose Rhymes sa Ingles.

2.      Kantahing-bayan

Halimbawa ng Tugmang Pambata

1.      Bata bulala,

Isang baong muta.

2.      Isa, dalawa, tatlo

Ang tatay mong kalbo

Umayat sa mabolo,

Inaabutan ng bagyo.

3.      Tutubi,tutubi

Huwag kang  pahuhuli

Sa batang mapanghi.

4.      Gaya-gaya puto maya

Nakapulot ng isang pera,

Ibinigay sa asawa

Pambili ng kanyang saya.

5.      Ulan, ulan, pantay kawayan

Bagyo, bagyo, pantay-kabayo.

6.      Heto na si Taba

May dalang timba,

Heto na si payat

May dalang patpat.

7.      Buwan, buwan

Hulugan mo ako ng sundang.

Aanhin ang sundang?

Ipagkakayas ng uway.

Aanhina moa ng uway?

Ipanggagawa ko ng bahay

Aanhin moa ng bahay?

Paglalagyan ng palay.

Aanhin ang palay?

Kakainin sa araw-araw.

8.      Saan ka naggaling?

Sa lunggang malalim.

Anong ginawa mo?

Kumain ng saging.

Bakit di mo ako tinirhan?

Kinain ng daga.

Bakit di mo tinaga?

Ako ay naawa.

9.      Pung, pung, kasali

Ipinanganak sa kabibe.

Ano ang anak?

Babae.

10.  Ang batang malikot,

Makakadampot ng ipot

Ang batang mabait,

Walang nagagalit.

Tumaang Ganap na Tula

Ang Tanaga

Ø  Ay tulang tagalog na palasak na sa Pilipinas bago pa dumating ang mga kastila. Ito’y mataas na uri at binubuo ng apat na taludtod na may pituhang pantig.Itinuturing na malayang tula at sagana sa talinghaga.(Rivera, 1982)

1.      Totoong sinungaling

At talagang malihim,

Pipi kung kausapin,

Walang kibo’y matabil.

Ang isa’y sa kaaway

Na marami ang bilang

Ang iyong pangilagan

Ayan! Katabi mo lang!

                    -Ildefonso Santos

2.      “Baging akong kalatkat;

Kaya ako nataas,

Sa balite kumalat

Nakinabang nang taas.”

3.      “Alipusta kayuro;

Kung sino ang kasuno

Ng aso’y di kasundo

Ako’y iyong ituro.

                   

                       -Jose A. Arrogante

4.      “Lunsad na sa bakod

Yayamang pasa bundok;

Bakit marorogosgos?

Walang kukong ikamot.”

5.      “Palay siyang matino

Nang humangi’y yumuko,

Ngunit muling tumayo

Nagbunga ng ginto.”

                   -Ildefonso Santos

Ang Ambahan

Ø  Batay sa mga tula ni Padre Antoon Postma, isang masugid na misyonaryo at tagapaglaganap ng mga lamat at awitin ng mga taong-gubat ng mga hanunuo, isang tribong Mangyan sa lalawigan ng Mindoro ay ipinakilala ang mga sumusunod:

1.      Isang maritmo o maindayog na ptulang pagpapahayag na may sukat at may bilang na pitong pantig sa bawat taludtod at may sintunog at tugma.

2.      Ito’y inaawit nang walang tiyak na tono o akompanya ng anumang instrumentong pangmusika.

3.      Ito’y naglalayong makapagpahayag sa matatalinghagang paraan at malayang paggamit ng matulaing pananalita ng mga katangi-tanging kalagayang tinutula ng makata.

Ang mensahe ay nagpapaliwanag sa makatotohanang kahulugan. Ang ambahan na binigay ni Padre Antoon Postma, SVD ay ukol sa pampayulog ng bata.

Hanunuo	Ingles	Filipino
1.      Kawo danga mag-ingay 2.      Kitam dudulon iyay 3.      Iyan ginan sa dipay 4.      Mabulatok sa sulay 5.      Marirok kay karamay 6.      Kit ud sulay imatay 7.      Kanta utak nalunday 8.      Kantan bangkaw inunay	You, my baby don’t make noise Some strange animals might come Coming from across the streams Knocking on the house he will, With his glistening sharp claws, No weapons for us to kill; Our bolo is useless Rusty is our spear and blunt	Ikaw bata ay huwag maingay Ilang di kilalang hayop maaring dumatal. Magmula’t daraan sa batisan Kakatok siya sa pintuan, Ang mga kuko’y  matatalas makikinang, Wala tayong sandatang ipapatay Gulok nati’y walang saysay Sibat natin ay mapurol at makalawang

Ambahan ukol sa  paghingi ng pahintulot ng isang anak sa mga magulang para makapasyal

Hanunuo	Ingles	Filipino
1.      Ako no ud ambunan 2.      Ni suyog ni bansayan 3.      Atag waydi magginan 4.      Pasabad way di langan 5.      Su madalugtan addan	If you have nothing object, Mother. Father both of you I would like to go Join my friends on a long trip Say goodbye and leave the house	Kung kayo’y walang pagtutol Nanay, Tatay ko. Nais kop o munang lumayo. Sumama sa mga kaibigang mamasyal Sa inyo’y paalam at ako’y lilisan.

Ang Haiku

Ø  Ay tulang binubuo  ng labimpitong pantig  ang saknong na may tatlong taludturan. Ang unang taludtud ay may limang pantig, ang ikalawa ay may pito at may limang bilang ng pantig ang pangatlo.

Halimbawang taludtod ni Gonzales at Flores:

Ulilang damo

Sa tahimik na ilog

Halika sinta

Hila mo’y tabak…

Ang bulaklak naginig!

Sa paglapit mo

Kantahing Bayan

Ø  ay inaawit ng mga katutubo sa isang pook o nayon na siyang kinikilala natin ngayong katutubong awiting-bayan. Ang kantahing-bayan ng ating katutubo ay maririnig sa tuwing may mga pagdiriwang o okasyong idinaraos tulad  ng pag-iisang dibdib, pagtatanim, paglalamay sa patay, pagpapatulog sa bata at marami pang iba.

URI NG KANTAHING BAYAN

1.      Oyayi (Tagalog) o Dayya (Ilokano). Ito’y awit sa pagpapatulog ng sanggol, malambing itong inaawit ng ina habang ipinaghehele ang sanggol.

Matulog na aking bunso,

Ang ina mo ay malayo,

Hindi ko naman masundo,

May putik at balaho.

O di kaya’y

Meme na nag batang munti,

Isisilid ko sa gusi,

At pag dumaan ang pari,

Ipapalit ko ng salapi.

2.      Kundiman sa Tagalog o Pamulinawen sa Ilocano, Balitaw sa Bisaya at Uso sa Negrito. Ito’y mga awit ng pag-ibig na karaniwang inaawit ng isang binatang sumisinta o maari rin namang awit ng dalagang umiibis sa binata.Ito ay tinatawag na harana o panambitan.

Ang ale kong Neneng, maganda’t marikit,

May tala sa noo, may buwan sa dibdib,

Ang sinasaksi ko ay Diyos sa langit

Kung dayap ka lamang, kita’y isinukbit.

3.      Diona. Ito ay awit-pangkasal na inaawit ng mga katutubo noon kapag ang kanilang kanayon o katribu ay nakikipagtaling-puso sa kanilang iniibig.

Salagan bay salagan

Yag timbang galaw duyan

Indilihan onayan

Semadeng cogayfan

Ya hakahad ya sabongan

Yafag salud bugtungan

Hodandeg sagonlangan

Saludan di permawan

Salin sa Tagalog

Matulog ka na , matulog ka

Ako sa yo’y sumsamo

Tayo’y pakakasal

Sumasamo ako sa iyo

Sabihin mong ako’y iyong mahal

Ikaw na aking iniibig

Sana’y akin ka lamang

Na sa yo’y nagmamahal

Nagyon at magpakailan pa man

              (Milagros B. Macaraig)

4.      Kumintang o Tikam o Tagumapay.  Ito’y isang awit pandigma at mauri bilang awit na nagpapahayag ng pagmamahal sa bayan. Ayon sa iba-ibang manunulat , ang kumintang ay tinatawag na ring kundiman dahil sa temang pag-ibig. Ayon kay Sauco, ang kuminatng ay nagtataglay ng malungkot na himig tungkol sap ag-ibig na inaawit ng mga mandirigma.

Ako’y ibigin mo lalaking matapang

Hindi natatakot sab aril-barilan

Ang sundang ko’y pito ang baril ko’y siyam

Isang pinggang pansit ang aking kalaban

Halimbawa ng Tikam o Tagumpay

Akong makisig at kilala sa tapang

Di palulupig sa libo mang kaaway

Di mapapasuko sa anumang laban

Haharapin ko ang mga digmaan

Tagumpay ko’y handog sa ina kong bayan.

     ( Milagros B. Macaraig)

5.      Talindaw O soliranin. Ito’y  awit na may kaugnayan sa pamamangka. Ang Talindaw o Soliranin ay inaawit habang namamangka ay masiglang sumasagwan o gamagaod.

Halimbawa:

Mama, mamang namamangka,

Pasakayin yaring bata;

Pagdating sa Maynila

Ipagpalit ng manika.

Si Noe’y gumawa ng arka

Si Noe’y gumawa ng arka

Inutusan s’ya ng Diyos

Bumuhos ang ulan at bumaha

Bumuhos ang ulan at bumaha

Noe, Noe, pasakay aman,

Nalulunod na kami

Ang sabi ni Noe, hindi pwede,

Ang arko’y sarado na.

Sagwan, sagwan, umaalun-alon,

Sagwan, sagwan, umaalun-alon,

Sagwan, sagwan, umaalun-alon,

Sagwan. . . umaalun-alon.

                 (Milagros B. Macaraig)

6.      Dung-aw. Ito’y awit sa patay . Ayon kina Dr. Arsenio Manuel at Jose Villa Panganiban, ang dung-aw ay isang awit patungkol sa patay.Ang awit  ay nagsisilbing panaghoy at panambitan para sa namimighati o naulila. Inaawit na parang “nakikipag-usap sa yumao kung saan nasa anyong pakiusap sa yumao na magpabuti sa kabilang buhay”.

Halimbawa  ng awit sa kabiyak para sa yumaong asawa:

O, mahal kong asawa,

Ano’y iniwan mo

Ako’y yung inulila

Paano ang buhay ko?

Umalis ka nang walang paalam

At ako’y sa lunggati iniwan

Bakit kaya ganon aking mahal

At ako ngayon ay nilisan?

Sigi na giliw ko, ako ay ‘yong kausapin,

At mga pagkukulang ko sa aki’y sabihin,

Sa maling nagawa ko ako ay patawarin,

Hinanakit mo giliw, sa akin ay alisin.

Ang kabutihan mo ay di ko malilimutan

Ang dakila mong pag-ibig aking iingatan

Ang pagmamahal mong labis aking tatandaan,

Babaunin ko rin hanggang sa kabilang buhay.

Oo, irog ko, O buhay ko, sa iyong pagpapanaw

Ako’y lagging malulungkot at sa araw-araw;

Hahanapin ko haplos ng iyong pagmamahal.

At ngayong nariyan ka na, isama mo ako

O, mahal kong asawa at buhay nang buhay ko,

Huwag kalilimutan na ako’y hintayin mo

Sa kinalalagyan mo ay susunod din ako.

                        (Macaraig, 2003)

Halimbawa ( Benguet):

 Ako’y kaawaan , o aking kapatid!

Ako’y kaawaan , moa king asawa!

Ikaw’y namatay, o aking kapatid

Ikaw ay namatay , o aking asawa. . .

Ano ang natira’t sa aki’y naiwan.

Sa abang buhay kong walang kapalaran?

 Ang lahat sa akin ay makalilimot Pagkat parang sanggol sa iyo’y umiirog!

Ang mga mata ko ay pugto sa luha…

Ang abang puso ko ay babad sa luha…

At pagkat talos kong sa iyong libingan,

Kahit anong aliw di ka mahahatdan;

Lalong nanlulumo ang dibdib sa dusa,

Tunaw sa hikbi ko ang aking pag-asa

Sa gawaing maga’t mabigat,

Hahanapin kitang katulong sa lahat,

 Sa pagpapatuka sa ating manukan,

Paggapas ng kumpay para sa kalabaw;

Sa pagpapakain ng baboy ay ulbo,

Ang hahanapin ko’y katabing kasuyo…

Pag di ka nakita, puso’y madudurog,

Katulad ay abo ng mga himutok!

-P. Alphonse Claerhoudt

(Mula sa Panitikan ng Pilipinas ni Jose Villa Panganiban, et al., 1972)

7.      Dalit o Himno. Sa lumang panitikan ito ay awit tungkol sa anito Sa ngayon ito ay awit panrelihiyon.

Halimbawang dalit:

Ligas, ligas, ligas, asawa kita bukas

Ligas, ligas, ligas, asawa kita bukas

Ligas, ligas, ligas, pakakasal tayo bukas

Ligas, ligas, ligas, asawa kita bukas

Ligas, ligas, ligas, pakakasal tayo bukas.

(Paulit-ulit lamang)

      ( Milagros B. Macaraig)

Himnong Panrelihiyon ( Kung buwan ng Mayo sa mga katagalugan)

Itong bulalak na alay

Ng aming pagsintang tunay

Palitan mo Birheng Mahal

Ng tuwa sa kalangitan

Dalit patungkol kay Birheng Maria ( Bahagi ng novena sa simbahang katoliko)

O Maria tutulungan

Kaming nangabubuhay

Kami ay ipanalangin

Kung kami’y mamamatay

8.      Aringginding- ginding. Awiting nakilala sa Silangang Mindoro na nagpapahayag ng panunukso ng binate sa isang dalagang nais ligawan. Nagsisilbi itong parinig o parunggit ng binate sa dalaga para kahit papaano ay pansinin siya.

Aringginding-ginding, ang sinta ko’y limang bagay

Aringginding-ginding, may sa puso at sa atay

Aringginding-ginding, may sa noo at sa kilay,

Aringginding-ginding, may sa dulo ng kalingkingan

Aringginding-ginding, ang sinta ko’y tunay mandin, aringginding

Aringginding-ginding, malinaw pa sa salamin, aringginding

Aringginding-ginding, kung sana sa ilawin, aringginding

Aringginding-ginding, ang sinta ng bagong kasal, aringginding

Aringginding-ginding, matamis pa sa asukal, aringginding

Aringginding-ginding, pag lumaon at tumagal, aringginding

Aringginding-ginding, parang sukang binantuan.

Aringginding-ginding, ang sinta ng matatanda, aringginding

Aringginding-ginding, parang bigas na pinawa, aringginding

Aringginding-ginding, pag nalagpak sa lupa, aringginding

Aringginding-ginding, manok man ay di tumuka.

Aringginding-ginding, ang huni ng ibong pipit, aringginding

Aringginding-ginding, nasa dulo ng kalumpit, aringginding

Aringginding-ginding, pag ang dalaga ay pangit, aringginding

Aringginding-ginding, biruin mo’t magagalit.

Aringginding-ginding, ang huni ng ibong maya, aringginding

Aringginding-ginding, nasa dulo ng papaya, aringginding

Aringginding-ginding, pa gang dalaga’y maganda, aringginding

Aringginding-ginding, biruin mo’t tumatawa.

Aringginding-ginding, ang salita ko’y wala rito, aringginding

Aringginding-ginding, nasa kabilang ibayo, aringginding

Aringginding-ginding, kaya ayaw pumarito, aringginding

Aringginding-ginding, nahihiya raw sa ‘yo.

          ( Macaraig, 2003)

Mula sa sipi ng Lalawigan